Σίγουρα πολλοί από εμάς έχουμε ακούσει έστω και λίγο για τη θεωρία της κυριαρχικότητας στους σκύλους ή έχουμε δει εκπομπές στην τηλεόραση ( Cesar Millan) . Ουσιαστικά, πρόκειται για μία θεωρία που έγινε γνωστή κάποια χρόνια πριν και που εξαπλώθηκε στον κόσμο εκπαίδευσης των σκύλων αποτελώντας μέχρι σήμερα μία διάσημη και ευραίως διαδεδομένη μέθοδος για πάρα πολλούς ιδιοκτήτες και εκπαιδευτές. Σε αυτό το άρθρο θα αναλύσουμε τη θεωρία αυτή και αν τελικά ισχύει και αποτελεί έγκυρη μέθοδο εκπαίδευσης σκύλων σήμερα!
Σύμφωνα με τη θεωρία της κυριαρχικότητας, ο ιδιοκτήτης έχει καθήκον να κυριαρχεί το σκύλο του με διάφορες μεθόδους ώστε να κερδίσει και να διατηρήσει την αρχηγική του θέση στη σχέση του με το σκύλο ενώ σχεδόν όλες οι προβληματικές συμπεριφορές που εκφράζει ο σκύλος αμέσως θεωρούνται ως προσπάθειά από μέρους του να κυριαρχήσει τον ιδιοκτήτη του. Με αυτό τον τρόπο υποτίθεται πως ο άνθρωπος μπορεί να πετύχει μία αρμονική συμβίωση με το σκύλο του. Για παράδειγμα, ένας εκπαιδευτής που χρησιμοποιεί τέτοια είδους εκπαίδευση θα σας έλεγε πως όταν ο σκύλος σας σηκώνεται στα δύο και πηδά πάνω σας τότε προσπαθεί να σας κυριαρχήσει. Για να δούμε αν τα παραπάνω ισχύουν στην πραγματικότητα πρέπει πρώτα να μελετήσουμε ποια ακριβώς είναι η θεωρία αυτή.
Ορισμός της θεωρίας της κυριαρχικότητας
Στον κόσμο της μελέτης της συμπεριφοράς των ζώων, η κυριαρχία ορίζεται ως η σχέση που έχουν τα μέλη μιας αγέλης ή ομάδας μεταξύ τους η οποία επιτυγχάνεται μέσα από επιθετικότητα, δύναμη και υποταγή με σκοπό τα υψηλόβαθμα μέλη να αποκτήσουν πρόσβαση σε πολύτιμα αγαθά όπως το φαγητό, ζευγάρωμα με θυληκό ζώο, καταφύγειο και πολλά άλλα. Φυσικά η κυριαρχία εκφράζεται με διαφορετικό τρόπο από είδος ζώου σε άλλο είδος ζώου. Υπάρχουν είδη ζώων όπου η κυριαρχικότητα είναι ιδιαίτερα έντονη, κάτι που συμβαίνει στην άγρια φύση με σκοπό να μπορεί να επιβιώσει ο δυνατότερος, να ζευγαρώσει και να αποφέρει δυνατούς απογόνους. Πρόκειται, δηλαδή, για ένα απαραίτητο εργαλείο συνέχισης της ζωής και της εξέλιξης του είδους, μία προσπάθεια επιβίωσης απέναντι στις δύσκολες συνθήκες της άγριας φύσης.
Πότε και γιατί η θεωρία ξεκίνησε να εφαρμόζεται στους σκύλους;
Γύρω στο 1930-1940, ένας Σουηδός μελετητής της συμπεριφοράς ζώων, ο κύριος Rudolph Schenkel, παρατηρούσε τη συμπεριφορά λύκων ζωολογικού κήπου που υπήρχαν μέσα σε ένα κλουβί. Ο Schenkel, μέσα από την παρατήρηση αυτή, κατέληξε στο συμπέρασμα πως οι λύκοι μαλώνουν διαρκώς μεταξύ τους και επιτίθενται ο ένας τον άλλο με σκοπό να κυριαρχήσουν και να αποκτήσουν υψηλό βαθμό ενώ ο αρχηγός λύκος και λύκαινα έπρεπε διαρκώς να χρησιμοποιούν επιθετική συμπεριφορά για να βάλουν σε τάξη τους υπόλοιπους λύκους.
Μετά από αυτή την παρατήρηση, ακόμα περισσότεροι μελετητές συμπεριφοράς ζώων μετέφεραν λύκους που δε γνωρίζονταν μεταξύ τους μέσα σε ένα περιορισμένο χώρο (κλουβί) με σκοπό να τους παρατηρήσουν και στο τέλος συμφώνησαν και αυτοί με τη θεωρία του Schenkel.
Και επειδή ο σκύλος είναι απόγονος του λύκου, θεωρήθηκε αμέσως πως ακολουθούν και την ίδια συμπεριφορά και πως ο άνθρωπος πρέπει μέσα από παρόμοια συμπεριφορά με αυτή του λύκου να κυριαρχεί απέναντι στο σκύλο του. Για αυτό και εκείνα τα χρόνια η εκπαίδευση σκύλων ήταν ιδιαίτερα βίαιη, ειδικά σε στρατιωτικούς σκύλους. Για παράδειγμα, ένας στρατιωτικός εκπαιδευτής σκύλων της εποχής, ο κύριος Konrad Most, πολλές φορές κρεμούσε τους σκύλους που εκπαίδευε μέχρι να δείξουν σημάδια υποταγής.
Σήμερα η θεωρία αυτή έχει καταρριφθεί όσον αναφορά τους λύκους αλλά και, κυρίως, τους σκύλους.
Γιατί το συμπέρασμα των μελετητών ήταν λάθος;
Το σημαντικότερο πρόβλημα στην έρευνα του Schenkel ήταν ότι μελέτησε λύκους που δεν βρισκόντουσαν στο φυσικό τους περιβάλλον αλλά ζούσαν τη ζωή τους σε αιχμαλωσία. Οι άγριοι λύκοι που ζουν στη φύση σε καμία περίπτωση δεν επιδεικνύουν την ίδια συμπεριφορά με αυτού που ζουν σε αιχμαλωσία.
Το 2000 ο κύριος David Mech, μελετητής συμπεριφοράς των λύκων, δημοσιοποίησε τη μελέτη του που αφορούσε τους λύκους που ζούνε στη φύση. Ο ίδιος ο Mech είχε να πει τα εξής:
"Η προσπάθεια να εφαρμοστούν οι πληροφορίες σχετικές με τη συμπεριφορά άγνωστων μεταξύ τους λύκων μέσα σε περιορισμένο χώρο πάνω σε αγέλες λύκων που υπάρχουν στη φύση έχει οδηγήσει σε μεγάλη σύγχυση. Είναι σαν να προσπαθεί κανείς να βγάλει συμπεράσματα για το πως λειτουργεί μία ανθρώπινη οικογένεια μελετώντας ανθρώπους μέσα σε προσφυγικά στρατόπεδα. Η ιδέα πως ο αρχηγός λύκος, ο άλφα λύκος, κυριαρχεί συνομίληκους λύκους είναι ιδιαίτερα παραπλανητική."
Χάρη στον Mech και σε πολλούς άλλους μελετητές, πλέον γνωρίζουμε πως στην άγρια φύση μία αγέλη λύκων είναι μία οικογένεια που αποτελείται από ένα ζευγάρι λύκων και τα παιδιά τους για τα 2-3 πρώτα χρόνια της ζωής τους. Κάποιες φορές είναι πιθανό μία αγέλη (δηλαδή μία οικογένεια) να συνεργάζεται με άλλες οικογένειες. Όταν τα κουτάβια του ζευγαριού ενηλικιωθούν πλήρως τότε φεύγουν από την αγέλη και μένουν πίσω οι γονείς, το ζευγάρι των λύκων που θα παραμείνουν μέλη της αγέλης, θα ζευγαρώσουν ξανά και θα αποκτήσουν νέους απογόνους - μέλη στην αγέλη τους.
Βλέπουμε, λοιπόν, πως οι λύκοι δεν είναι ζώα που ζούνε διαρκώς μαζί σε μεγάλους αριθμούς. Είναι επόμενο να υπάρχει ένταση και να εκφράζονται επιθετικές συμπεριφορές μεταξύ λύκων, άγνωστων μεταξύ τους, που τοποθετήθηκαν μέσα σε ένα κλουβί χωρίς να υπάρχει διαφυγή. Για αυτό και το συμπέρασμα του Schenkel αποδείχθηκε λανθασμένο.
Γιατί η θεωρία δεν ισχύει για τους σκύλους;
Πέραν του ότι η θεωρία αποδείχθηκε λανθασμένη ακόμα και για τους λύκους, δε θα μπορούσε να ισχύσει για τους σκύλους μιας και πρόκειται για διαφορετικό είδος!
Ο σκύλος συγγενεύει με το λύκο όπως και ο άνθρωπος συγγενεύει με τον Μεγάλο Πίθηκο. Όπως, όμως, εμείς αποτελούμε ένα πολύ διαφορετικό είδος από τον πίθηκο, έτσι και ο σκύλος αποτελεί ένα πολύ διαφορετικό είδος από το λύκο. Υπάρχουν χαρακτηριστικά που μοιραζόμαστε με τους κοινούς μας συγγενείς χωρίς, όμως, να είμαστε ίδιοι με αυτούς.
Επίσης, χάρη στη ραγδαία εξάπλωση των σκύλων σε όλο τον κόσμο, η επιστήμη τα τελευταία χρόνια ξεκίνησε να τους μελετά πολύ περισσότερο καταλήγοντας σε νέα συμπεράσματα για τη συμπεριφορά των σκύλων με έρευνες που γίνονται διαρκώς παγκοσμίως! Μπορούμε, πλέον, να αναλύουμε κάθε συμπεριφορά του σκύλου χωρίς να την κατηγοριοποιούμε αμέσως ως "κυριαρχική συμπεριφορά".
Για παράδειγμα, σύμφωνα με την παλιά θεωρία κυριαρχίας, όταν ο σκύλος σηκώνεται στα δύο πάνω στον ιδιοκτήτη του τότε προσπαθεί να τον κυριαρχήσει. Στην πραγματικότητα όμως ισχύει το εξής: ο σκύλος, όταν είναι κουτάβι, σηκώνεται στα δύο πίσω του πόδια για να φτάσει τη μουσούδα του ενήλικα σκύλου και να τον γλύψει. Πρόκειται, δηλαδή, για ένα "χαιρετισμό", μία κίνηση που κάνει το κουτάβι για να δείξει την αγάπη και, κυρίως το σεβασμό, προς τον ενήλικα σκύλο, μία συμπεριφορά που κάνουν ακόμα και τα κουτάβια λύκων! Το κουτάβι προσπαθεί να κάνει ακριβώς την ίδια συμπεριφορά και στον ιδιοκτήτη του και, συνήθως, κάτι τέτοιο το θεωρούμε ιδιαίτερα τρυφερό και γλυκό και το επιτρέπουμε να συμβαίνει και μάλιστα το επιβραβεύουμε με χάδια και γέλια. Το κουτάβι μαθαίνει πως όποτε σηκώνεται στα δυο του πόδια επιβραβεύεται και έτσι συνεχίζει να ακολουθεί αυτή τη συμπεριφορά ακόμα και όταν ενηλικιωθεί. Πρόκειται, λοιπόν, για μία συμπεριφορά που δεν έχει σχέση με την κυριαρχία.
Αν η θεωρία δεν ισχύει για σκύλους τότε πως λειτουργεί η αρχηγία μέσα σε μια ομάδα;
Η θεωρία της κυριαρχίας μπορεί να μην εφαρμόζεται στην περίπτωση των σκύλων, σίγουρα όμως υπάρχουν μηχανισμοί μέσα σε μία ομάδα τους οποίους χρησιμοποιεί ο σκύλος για να αναδείξει ή για να αναδειχθεί αρχηγός και για να κυριαρχήσει. Οι μηχανισμοί όμως αυτοί δεν έχουν σχέση με τη θεωρία της κυριαρχίας που, όπως είπαμε, αφορά την άσκηση βίας με σκοπό την επίτευξη της αρχηγίας.
Σύμφωνα με την πιο πρόσφατη έρευνα που έγινε από το Πανεπιστήμιο Wageningen, η ιεραρχία σε μία ομάδα σκύλων βασίζεται στην υποταγή και όχι σε βίαιες συγκρούσεις. Ένας σκύλος που βρίσκεται ιεραρχικά χαμηλά στην ομάδα, δείχνει σημάδια υποταγής και σήματα ηρεμίας προς το σκύλο αρχηγό.
Οι σκύλοι είναι ιδιαίτερα κοινωνικά όντα και ζουν σε ομάδες. Είναι επόμενο, λοιπόν, η λειτουργία μιας ομάδας σκύλων να βασίζεται στη γλώσσα του σώματος και στην επικοινωνία περισσότερο από ότι στη βία. Σύμφωνα με την έρευνα, ο/η αρχηγός σκύλος αναδεικνύεται μέσω της ομάδας ενώ τα μέλη της τον εμπιστεύονται και δείχνουν την υποταγή τους κουνώντας χαμηλά τις ουρές τους ή χαμηλώνοντας το σώμα τους όταν βρίσκονται απέναντι του.
Κατα τη διάρκεια της έρευνας οι μελετητές παρατήρησαν πως βίαιη συμπεριφορά έδειχναν και οι αρχηγοί της ομάδας προς κατώτερα μέλη αλλά και τα κατώτερα μέλη προς τους αρχηγούς της ομάδας. Για αυτό και θεωρήθηκε πως η βίαιη συμπεριφορά δεν αποτελεί τρόπο οργάνωσης της ιεραρχίας μεταξύ σκύλων.
Στη φωτογραφία βλέπουμε δύο σκύλους που συμμετείχαν στην έρευνα. Παρατηρείστε τη γλώσσα σώματος που επιδεικνύνουν: ο σκύλος στα αριστερά έχει στητό κορμί, όρθια ουρά, το σώμα του είναι στραμμένο προς το σκύλο στα δεξιά τον οποίο κοιτά με ψυχραιμία. Ο σκύλος στα δεξιά έχει "μαζεμένο" κορμί, χαμηλωμένη ουρά, το σώμα του στραμένο ελαφρώς μακριά από τον άλλο σκύλο και με τα δόντια του να φαίνονται. Ουσιαστικά, ο σκύλος αριστερά λέει "εγώ είμαι ανώτερος από εσένα" και ο σκύλος στα δεξιά λέει "εσύ είσαι ανώτερος από εμένα αλλά αισθάνομαι κάπως άβολα (για αυτό και σου δείχνω τα δόντια μου)". Βλέπουμε λοιπόν πως παρ'όλο που ο σκύλος στα δεξιά δείχνει τα δόντια του, το υπόλοιπο σώμα του λέει στον άλλο σκύλο πως τον αναγνωρίζει ως ανώτερο. Για αυτό και η εξέφραση βίας δεν αποτελεί μηχανισμό ώστε ο σκύλος να ανέβει ιεραρχικά στην ομάδα, αλλά είναι περισσότερο ακόμα ένα μέσο επικοινωνίας μεταξύ τους.
Δείτε αναλυτικά την έρευνα εδώ (Αγγλικά): http://journals.plos.org
Πηγές: www.sciencedaily.com